فضای بالاسری Over head چیست؟
در پی گسترش نصب و استفاده از آسانسور در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری، نصب تخصصی آسانسور مطابق استانداردهای موجود به دغدغه بسیاری از افراد بدل شده است. یکی از موارد مهم که شرکت‌های نصب آسانسور به آن توجه ویژه دارند، فضای اورهد آسانسور است. این فضا که بالاترین قسمت از چاه آسانسور است، نقش مهمی در توقف ایمن کابین داشته و همچنین دسترسی به موتور خانه را فراهم می‌کند. فضای بالاسری اندازه معینی دارد و در اغلب پروژه‌ها طبق محاسبات دقیق در چاه آسانسور تعبیه می‌شود. با توجه به اهمیت بالای این فضا در ایمنی و سلامت کاربران، با ما همراه باشید تا نحوه محاسبه آن را به تفصیل بررسی کنیم.
فضای اورهد آسانسور چیست؟
فضای بالاسری یا اورهد ( Over head ) آسانسور به فضایی اختصاصی در بالای کابین آسانسور گفته می‌شود که بخش مهمی به شمار می‌آید. به طور دقیق بگوییم فضای بالاسری به فاصله‌ی کف کابین در آخرین طبقه تا سقف چاه آسانسور گفته می‌شود. این قسمت که در امتداد چاه آسانسور قرار دارد معمولا حدود ۴۲۰ سانتی‌متر است. در واقع اورهد شامل ارتفاع کابین بعلاوه فضای خالی بالای آن تا سقف چاه است.
محاسبه فضای اورهد آسانسور
وجود فضای بالاسری آسانسور برای دسترسی افراد به موتور خانه و همچنین پناه گرفتن در بالای کابین الزامی است. با توجه به پیچیدگی ساختار آسانسور اندازه این فضا به مولفه‌های مختلفی چون ارتفاع کابین، میزان فشردگی بافر، سرعت کابین و … بستگی دارد. با این اوصاف محاسبه اورهد امری تخصصی است که باید اثر متغیرهای دخیل در آن را به دقت حساب کرد.
برای کاهش اشتباهات و اندازه گیری دقیق فضای بالاسری، شرکت ملی استاندارد ایران، استاندارد ۶۳۰۳ را تنظیم کرده که رعایت موارد مندرج در آن برای محاسبه اندازه دقیق الزامی است. مطابق استاندارد مذکور، مولفه‌های موثر در اندازه فضای اورهد و نحوه محاسبه آن به شرح ذیل هستند.
اورهد= ارتفاع کابین آسانسور + فاصله بافر با قاب وزنه + میزان فشردگی بافر + ارتفاع مورد نیاز در چهار حالت کابین آسانسور
ارتفاع کابین
ارتفاع کابین که شامل فاصله کف تا سقف آن است، رقمی مهم در محاسبه اورهد به شمار می‌آید. اندازه کابین‌ها با هم متفاوت است اما ارتفاع اغلب آن‌ها بیش از ۲۲۰ سانتی متر است. با این اوصاف حداقل رقم قابل جایگذاری در فرمول محاسبه ۲۲۰ سانتی متر است.
فشردگی بافر
میزان فشردگی بافر در حرکت آسانسور علاوه بر نوع آن به سرعت کابین هم بستگی دارد. به طوری که بافرهای پلی اورتان حداکثر تا ۹۰ ٪ طول خود فشرده می‌شوند. در حالی که میزان فشردگی بافرهای هیدرولیک به اندازه استراک نوشته شده روی برچسب آن است. ازاین‌رو هنگام سفارش و تهیه پکیج آسانسور لازم است به جنس و میزان فشردگی آن توجه شود. همانطور که گفتیم سرعت کابین روی میزان فشردگی بافر موثر است و با هم رابطه مستقیم دارند.
فاصله قاب وزنه و بافر
حال نوبت به فضای بین بافر و قاب وزنه زیر کابین می‌رسد که اندازه گیری دقیق آن در محاسبه فضای بالاسری موثر است. فاصله این دو از یکدیگر از آسانسوری به آسانسور دیگر متفاوت است و به طور معمول آن را بیش از ۲۰ سانتی متر در نظر می‌گیرند.
چهار وضعیت مهم بالای کابین آسانسور
طبق استاندارد ۶۳۰۳ چهار مورد مهم اعم از طول ریل کابین آسانسور، فضای جان پناه، ارتفاع تجهیزات روی کابین و فضای عمودی مابین سقف کابین و سقف چاه در اندازه اورهد حتما محاسبه می‌شوند. توضیح هر یک از موارد فوق به شرح ذیل است.
ریل آسانسور در محاسبه اورهد
ریل آسانسور علاوه بر تسهیل حرکت کابین در طول مسیر، روی محاسبه اورهد نیز موثر است. البته ریل موثر در ارتفاع این فضا، طول اضافه ریل است که به عنوان اضافه ریل راهنما شناخته می‌شود. طبق استاندارد ملی، ارتفاع اضافه ریل راهنما پس از فشردگی باید برابر با ۰٫۰۳۵V2+0.1 باشد. منظور از ارتفاع اضافه ریل، اندازه بالای کفشک تا قسمت انتهایی ریل آسانسور است. طبق فرمول مذکور، سرعت کابین روی این مقدار موثر است و نباید از آن غافل شد.
فضای ایستادن در محاسبه بالاسری
طبق استاندارد ۶۳۰۳ ، مورد دوم در محاسبه اورهد فضای ایستادن روی کابین است که باید حداقل ۰٫۱۲m2 باشد. بر اساس همین استاندارد کوچک‌ترین ضلع این فضا نباید کوچکتر از ۲۵ سانتی متر باشد که طبق محاسبات یک مستطیل ۲۵×۴۸ سانتی متر است. پس از اینکه اندازه محل ایستادن روی کابین به دست آمد، نوبت محاسبه فاصله این محل تا سقف چاه است.
فاصله محل ایستادن روی کابین تا زیر سقف چاه با فرمول ۱+۰٫۰۳۵V2 به دست می‌آید. در واقع ارتفاع استاندارد این فضا در سرعت ۱ متر بر ثانیه حدود ۱۰۳ سانتی متر و در سرعت ۲ متر بر ثانیه به ۱۱۴ سانتی متر است که در محاسبه اورهد باید لحاظ شود.
ارتفاع تجهیزات در محاسبه بالاسری آسانسور
خواه ناخواه تجهیزات مختلفی بالای کابین آسانسور وجود دارند که در اندازه فضای اورهد موثر هستند. فاصله استاندارد بالاترین تجهیزات تا سقف چاه باید بیش از ۰٫۳m+0035V2 باشد. تجهیزات کابین به طور معمول شامل نرده و جعبه ریویزیون هستند که بالاترین آن‌ها نرده است. ارتفاع نرده روی کابین با فاصله بین کابین تا دیوار رابطه مستقیم دارد، بدین صورت که با افزایش فضای خالی افقی بین کابین و دیوار، ارتفاع نرده باید افزایش داده شود.
برای این مورد نیز استاندارد وجود دارد که ارتفاع نرده را به راحتی مشخص می‌کند. طبق این استاندارد برای فاصله کمتر از ۸۵cm، نرده ۷۰cm و برای فاصله بیش از ۸۵cm، نرده ۱۱۰cm مناسب است. پس از انتخاب نرده متناسب با کابین، ارتفاع آن را با عدد به دست آمده از طریق فرمول مذکور جمع کرده و در محاسبه اورهد حساب می‌کنیم.
اندازه جان پناه در اورهد
مورد آخر در محاسبه فضای بالاسری آسانسور، جان پناه است. اندازه جان پناه استاندارد برابر با یک مکعب فرضی با حداقل ابعاد ۵۰، ۶۰ و ۸۰ است که روی کابین قرار می‌گیرد. ارتفاع فضای مذکور در محاسبه دقیق فضای اورهد عاملی مهم است که نباید از تاثیر آن غافل شد.
سوالات متداول
با توجه به اهمیت فضای بالاسری یا همان اورهد در استفاده ایمن و کاربردی از آسانسور، سوالات بسیاری پیش می‌آیند که اطلاع از پاسخ آن‌ها خالی از لطف نیست.
- فضای اورهد مخصوص چه آسانسورهایی است؟
فضای بالاسری مختص آسانسورهای کششی اعم از آسانسور گیرلس و گیربکسی است که تجهیزات سیستم محرک آن‌ها از روی کابین عبور می‌کند. در واقع آسانسورهای هیدرولیک فضای بالاسری نداشته و به آن نیازی هم ندارند.
- چگونه به اورهد برویم؟
دسترسی به فضای بالای کابین از طریق دریچه تعبیه شده روی کابین امکان پذیر است.
- حداکثر و حداقل فضای بالاسری چقدر است؟
با توجه به متغیر بودن مولفه‌های موثر در ارتفاع قسمت بالاسری آسانسور نمی‌توان حداکثر و حداقل آن را مشخص کرد. به طور تقریبی کمترین بالاسری آسانسور کمتر از ۳ متر و مقدار حداکثری آن به بیش از ۳ متر می‌رسد.
سخن پایانی
با توجه به اهمیت چشمگیر اورهد آسانسور در محاسبه اندازه چاه آسانسور و متریال مورد استفاده، در این مطلب نحوه محاسبه این فضا به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت. لازم به ذکر است هر گونه بی دقتی در محاسبه فضای بالاسری سبب بروز اشکال در عملکرد آسانسور می‌شود. ازاین‌رو سپردن این کار به افراد متخصص و خبره امری الزامی است که از بروز حوادث پیشگیری می‌کند.
